στεγανόποδα

Ομάδα πουλιών, που παλιότερα αποτελούσε ιδιαίτερη τάξη, αλλά σήμερα έχει κατανεμηθεί σε πολλές άλλες, γιατί πολλά από τα πουλιά που την αποτελούν διαφέρουν μεταξύ τους σε σημαντικά χαρακτηριστικά. Τα σ. έχουν στα κάτω άκρα ένα είδος παλάμης: τα τρία μπροστινά δάχτυλα είναι γενικά συνενωμένα από μια μεμβράνη - στεγανόποδα σημαίνει ακριβώς αυτά που έχουν συνενωμένα δάχτυλα, αντίθετα με τα σχιζόποδα - που αφήνει ελεύθερο το τέταρτο δάχτυλο· μερικές φορές η μεμβράνη αυτή μπορεί να περιλαμβάνει και τα τέσσερα δάχτυλα, όπως στους πελεκάνους και στους φαλακροκόρακες, ή να είναι περιορισμένη σ’ ένα είδος γιρλάντας. Εξαιτίας ακριβώς της παρουσίας της μεμβράνης αυτής, τα σ. είναι θαυμάσιοι κολυμβητές· πολλά απ’ αυτά είναι επίσης ανθεκτικά και γρήγορα στην πτήση. Τα πουλιά αυτά ζουν συνήθως στις ακτές των θαλασσών· πολλά απ’ αυτά όμως ζουν στις όχθες των λιμνών, των βάλτων και των ποταμών. Για να έχουν καλή ορατότητα κάτω απ’ το νερό, τα μάτια των σ. είναι εφοδιασμένα μ’ ένα μυ που αυξάνει αισθητά την κυρτότητα του κρυσταλλοειδούς φακού. Τα σ. βελτιώνουν την αδιαβροχοποίηση του φτερώματος, αλείφοντας το, μέσω του ράμφους, με μια ελαιώδη ουσία που εκκρίνει ο αδένας του ουροπύγιου, που βρίσκεται κοντά στη βάση της ουράς και που στα υδρόβια αυτά πουλιά είναι πολύ ανα- πτυγμένος. Στις σύγχρονες ταξινομήσεις τα σ. διαιρούνται στις ακόλουθες τάξεις: τα χηνόμορφα, πουλιά των γλυκών νερών, που έχουν τρία στεγανά δάχτυλα και ελεύθερο το μεγάλο δάχτυλο· περιλαμβάνουν μια μόνο οικογένεια, τους Νησσίδες, με δυο υποοικογένειες, τους χηνίνες (χήνες) και τους ανατίνες (πάπιες). Τα πελεκανό-μορφα, με τέσσερα στεγανά δάχτυλα και μεγάλες φτερούγες: είναι κυρίως θαλασσόβια και υποδιαιρούνται στις οικογένειες των Φαεθοντιδών, των Φρεγατιδών, των Φαλακροκορακιδών, των Ανιγκιδών, των Σουλιδών και των Πελεκανιδών. Τα λαρόμορφα - στα οποία μερικοί ορνιθολόγοι περιλαμβάνουν και τη μεγάλη τάξη των χαραδριόμορφων - που έχουν τρία στεγανά δάχτυλα, ελεύθερο το μεγάλο δάχτυλο και πολύ ευρείες φτερούγες· μερικά είναι θαλασσόβια, άλλα ζουν στα γλυκά νερά και διαιρούνται στις οικογένειες των Στερκοραδιδών, Λαριδών και Ρυγχοπιδών. Τα ρινοτρυπόμορφα, που έχουν τρία στεγανά δάχτυλα και ελεύθερο κι ατροφικό μεγάλο δάχτυλο· το ράμφος είναι κυρτό, οι φτερούγες μακριές· τα σ. αυτά είναι θαλασσόβια και περιλαμβάνουν τις οικογένειες των Ρινοτρυπιδών, των Διομηδιδών και των Yδροβατιδών. Τα κολυμβόμορφα με τα τρία μπροστινά δάχτυλα περιβαλλόμενα γύρω με μεμβράνη και με ελεύθερο το μεγάλο δάχτυλο· τα σ. αυτά έχουν κοντές φτερούγες, ζουν κοντά στα γλυκά νερά και περιλαμβάνουν μια μόνο οικογένεια, των Κολυμβιδών (πυγόποδες, κοινά κωλοβούτια). Τα γαβιόμορφα, τάξη όμοια με την προηγούμενη, με ράμφος ευθύ, κοντές φτερούγες, 3 δάχτυλα με πλατιά μεμβράνη και ελεύθερο το μεγάλο δάχτυλο· περιλαμβάνουν μια μόνο οικογένεια, τους Γαβιίδες. Τα αλκί-μορφα - που μερικοί ορνιθολόγοι κατατάσσουν στην τάξη των χαραδριόμορφων, παράλληλα με τους λαρίδες - που έχουν τρία δάχτυλα και το μεγάλο δάχτυλο ατροφικό· τα Σ. αυτά είναι θαλασσόβια, έχουν κοντές φτερούγες κι’ ένα τυπικό ράμφος υψηλό, τροπιδωτό και πιεσμένο στα πλευρά· περιλαμβάνουν μια μόνο οικογένεια, των Αλκιδών. Τα σφηνισκόμορφα ή πιγ-γουίνους, που έχουν 3 δάχτυλα στεγανά και υποτυπώδες μεγάλο δάχτυλο, φτερούγες κοντές, ακατάλληλες για πτήση, που μετατρέπονται σε πτερύγια κατά την κολύμβηση· τα φτερά που επενδύουν το σώμα έχουν εμφάνιση λεπιδωτή, γι’ αυτό και τα σ. ονομάζονται λαθεμένα και άπτερα· οι πιγγουίνοι περιλαμβάνουν μια οικογένεια, τους Σφηνισκίδες.

* * *

τα, Ν

ζωολ. άλλη ονομασία τών πελεκανόμορφων πτηνών, τών οποίων κοινό χαρακτηριστικό είναι η ύπαρξη νηκτικής μεμβράνης που συνδέει και τα τέσσερα δάχτυλα τών ποδιών τους.